PDF

Kalit so‘zlar

ислом, халқаро ҳуқуқ, халқаро ҳуқуқ таълимоти, шартномалар, суд амалиёти, Женева ҳуқуқи, Гаага ҳуқуқи, дипломатик дахлсизлик ва имтиёзлар, ўзаролик тамойили, мутаносиблик, ҳудуд, ҳудудий хилма-хиллик, диний эътиқод, тамаддун.

Abstrakt

Мазкур мақола Муҳаммад ибн Аҳмад Абу Бакр Сарахсийнинг халқаро ҳуқуқ таълимотига оид илмий меросига бағишланади ва тарихнинг унутилган саҳифасини қайта очишга ҳаракат қилади. Муаллифнинг баралла баёнот беришича, Марказий Осиё, хусусан, Ўзбекистон “Мусулмон дунёсининг Гуго Гроцийси” деган ном олган забардаст олим Муҳаммад ибн Аҳмад Сарахсий асарлари туфайли халқаро ҳуқуқ туғилган ватандир. Муаллифга кўра, Сарахсий араб олими Муҳаммад Шайбонийнинг “Халқаро ҳуқуқ” китобига шарҳлар ёзиш асносида биринчи бўлиб “сияр” – “халқаро ҳуқуқ”ни ҳуқуқ фанларининг алоҳида ва мустақил соҳаси сифатида таърифлаган. Муаллифнинг таъкидлашича, Сарахсий барча ислом олимлари томонидан ўз даврининг энг йирик ҳуқуқшуносларидан бири сифатида эътироф этилган. Муаллиф тадқиқотларининг дастлабки натижаларига кўра, у халқаро ҳуқуқнинг ҳақиқий асосчиси бўлган.

PDF

Библиографические ссылки

1. Jenks C.W. The Common Law of Mankind. London, 1958; Jessup C. Philip. A Modern Law of Nations. New York, 1948; Transnational Law. New Haven. 1956.

2. Buergenthal T., Murphy S. Public International Law, Nutshell series, Printed in USA, 2002. – Р. 2. (Modern definition of international law).

3. Nguyen Quoc Dinh. Droit International public. By Patrick Daillier et Alain Pellet. 5-edition. – Paris, L.G.D.J., 1994. 25-§. Grotius, pere du droit international. – P. 53-33.; Международное право: учеб. для студентов вузов, обучающихся по специальности “Юриспруденция” / Ашавский Б.М. и др. Под ред. А.А.Ковалева, С.В.Черниченко. – 3-е изд.испр. – М.: Омега-Л, 2008. – 832с. – С.21.; Международное право: Учебник / Отв.ред. д.ю.н., проф. С.А.Егоров. – М.: Статут, 2016. – 848 с. – С.18.; Ochilov B.E., Odilqoriyev X.T. Xalqaro ommaviy huquq: Oliy o`quv yurtlari uchun darslik/ Ochilov B.E., Odilqoriyev X.T.; O’zbekiston Respublikasi Adliya vazirligi, Toshkent davlat yuridik instituti. – Toshkent: Adolat, 2007. – 487 b. – Б.27.

4. Франция Президенти Валери Жескар Д’Эстеннинг 1975 йил 14 декабрда Қоҳира университетида сўзлаган нутқи. Франция Президентининг расмий сайти: https://www.elysee.fr/valery-giscard-d-estaing/1975/12/14/allocution-de-monsieur-valery-giscard-destaing-prononcee-a-luniversite-du-caire-dimanche-14-decembre-1975. Allocution de Monsieur Valery Giscard D'estaing, prononcee a l'universite du caire dimanche 14 decembre 1975: “C'est l'enseignement du droit : n'oublions pas, pourtant, que si le droit egyptien est de tradition francaise, du IX-eme au XIV-eme siecle l'Islam avait elabore le premier essai de droit international que le monde ait connu”.

5. Ala al-Din al-Tarabulusi. Mu`in al-Hikkam fima Yataraddadu bayana al-Khasmayn min al-Ahkam. Cairo: Mustafa al-Babi al-Halabi. Hij. 1393. – P. 26. (“Whoever memorizes al-Mabsut and doctrine of ancient scholars becomes thereby a mujtahid”).

6. Calder, N. “al-Sarakhsi”. Encyclopaedia of Islam, Second Edition, Edited by: P. Bearman, Th. Bianquis, C.E. Bosworth, E. van Donzel, W.P. Heinrichs. Consulted online on 14 July 2018. First published online: 2012; First print edition: ISBN: 9789004161214, 1960-2007.

7. Encyclopeadia of Islam. – Leiden: E.J.Brill, 1934. – P.159.

8. Мазкур мақолада ҳавола қилинаётган араб тилидаги асарлар номларининг лотин имлосидаги муқобили халқаро илмий ҳамжамият томонидан қабул қилинган Оксфорд транслитирация қоидалари асосида берилмоқда.

9. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. – 2210 рр; Hyderabad edition: Da`ira al-Ma`arif, 1335-1336/1916-1917. – 332 рр. Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

10. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. – 1816 рр; Hyderabad edition: Da’ira al-Ma’arif, 1335-36/1916-1917. – 84 рр. Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

11. Kitāb al-Mabsūṭ. Li-Shams al-Dīn al-Sarakhsī. Vol.X. Beirut: Dar al-Ma’arif, 1324-1331 A.H./1905-1912 A.D. – P. 2. Сарахсий таърифининг инглизча матни Ҳусайн Қосим асарида қуйидагича берилмоқда: “...that which describes the conduct of Muslims with the unbelievers of enemy territory as well as the ones who enjoy the promise of security from the Muslims (musta’min) or the dhimmis (inhabitants of the territory protected by a treaty of surrender) in the territory of Islam and with the apostates …and the rebels…”. Қаранг: Kassim, Husain. Sarakhsi – Hugo Grotius of the Muslims: The Concept of Treaties and Mutual Relations and the Doctrine of Juristic Preference in Islamic Jurisprudence. – USA, San Francisco: Austin & Winfield, 1994. – Р. 4.

12Kassim, Husain. Sarakhsi – Hugo Grotius of the Muslims: The Concept of Treaties and Mutual Relations and the Doctrine of Juristic Preference in Islamic Jurisprudence. – USA, San Francisco: Austin & Winfield, 1994. – P. 48.

13. Sarakhsi. Kitab Sharh al-Siyar al-Kabir. – Hyderabad, 1917. Vol. IV. – P.60; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. V.1. Chapitre (2). – P. 28-43.

14.“Баб ал-Мувадаъа” ёки “Китаб ал-Мувадаъа” (“Kitab al-Muwada’a”) асари баъзи манбаларда мустақил асар, баъзи манбаларда эса “Шарҳ ал-Сияр ал-Кабир”нинг жузъий қисми ва ундан алоҳида ажратиб олинган китоб, дейилади.

15. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. – 2210 рр; Hyderabad edition: Da’ira al-Ma’arif, 1335-1336/1916-1917. – 332 рр; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

16. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. – 1816 рр; Hyderabad edition: Da’ira al-Ma’arif, 1335-36/1916-17. – 84 рр; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

17. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. - P 1788; vol. IV., Hyderabad edition: Da’ira al-Ma’arif, 1335-36/1916-17. – P. 66; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

18. Sarakhsi. Kitab Sharh al-Siyar al-Kabir. Hyderabad edition, 1917. Vol. IV. – P. 61; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

19. Hamidullah, Muhammad. The emergence of Islam: lectures on the development of Islamic world-view, intellectual tradition and polity. 1st ed. – Islamabad: Islamic Research Institute in collaboration with Da'wah Academy, International Islamic University,1993. xiv, 286 p. – P.116.

20. Sarakshsi. Kitab Sharh al-Siyar al-Kabir. Hyderabad edition, 1917. Vol. IV. – Р. 515. Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. Vol.I. Chapitre (61) De l’immunité dont jouit un ambassadeur. – P. 358-361.

21. Sarakshi. Kitab Sharh al-Siyar al-Kabir. Cairo edition, 1908. Vol. V. – Р. 1868; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. Vol.I. Chapitre (61) De l’immunité dont jouit un ambassadeur. – P. 358-361.

22. I Жилд. 61-Боб. Мусулмонларга оид баъзи ҳолатлар ва махфий маълумотларни душманга билдириб қўйишидан қўрқилган элчи ва шавқат қилинган кишининг ҳолати. Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. Vol.I. Chapitre (61) De l’immunité dont jouit un ambassadeur. – P. 358-361.

23. Vienna Convention on Diplomatic Relations 1961. Done at Vienna on 18 April 1961. Entered into force on 24 April 1964. United Nations, Treaty Series, vol. 500, p. 95. See full text: https://legal.un.org/ilc/texts/instruments/english/conventions/9_1_1961.pdf

24. Абу Абдуллоҳ Муҳаммад ибн Исмоил Ал-Бухорий. Ҳадислар тўплами. 4 китоб. Араб тилидан таржималар. – Т.: Қомуслар бош таҳририяти, 1992-1997; Ṣaḥīh al-Bukhārī. The translation of the meanings of Ṣaḥīh al-Bukhārī, Arabic-English. Khān, Muḥammad Muḥsin. – Lahore: Kazi Publications, 1976. 9 v. Arabic-English.

25. Sarakhsi. Mabsut. – Сairo, 1324, vol., X. –Р. 69.

26. Sarakhsi. Mabsut. – Сairo, 1324, vol.4. – Р. 186.

27. Халқаро гуманитар ҳуқуқ: Женева конвенциялари тўплами / Кириш сўзи муаллифи ва масъул муҳаррир: А.Х.Саидов. Инсон ҳуқуқлари бўйича Ўзбекистон Республикаси Миллий маркази, Тошкент, 2002. – 440 б.; Geneva Conventions of 1949 and Additional Protocols, and their Commentaries. International Committee of the Red Cross’s database: https://ihl-databases.icrc.org/applic/ihl/ihl.nsf/vwTreaties1949.xsp

28. Sarakhsi. Mabsut. – Сairo, 1324, vol.4. – Р. 186.

29. Abu Dovud. Sunan, vol.3. 137. Istambul: Dar Sahnun, 1992, hadith n. 2687

30. Schacht, Josef. The Origins of Muhammad Jurisprudence. – Oxford: Oxford University Press, 1950. – Р. 298.

31. Sarakhsi. Sharh al-Siyar al-Kabir. Vol.V. Cairo edition: Dar al-Ma’arif, 1908. – Р. 285; Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991. Vol.3. Chapitre (155) Des marchandises qu’il est licite aux Musulman de faire sortire. – P. 154-167.

32. Kassim, Husain. Sarakhsi – Hugo Grotius of the Muslims: The Concept of Treaties and Mutual Relations and the Doctrine of Juristic Preference in Islamic Jurisprudence. – USA, San Francisco: Austin & Winfield, 1994. – 153 pp.; Sarakhsi: The Doctrine of Islamic Preference in Islamic Jurisprudence and the Concepts of Treaties and Mutual Relations. USA, San Francisco: Austin & Winfield, 1995. – 176 pp.

33. Kassim, Husain. Sarakhsi’s Doctrine of Juristic Preference. American Journal of Islamic Social Sciences; Plainfield, Ind. Vol. 5, Iss. 2, (Dec 1, 1988): 181.

34. PhD thesis “The Jurisprudence of Sarakhsi with particuliar reference to war and peace: A Comparative Study in Islamic Law”. By Dr. Osman Taştan. University of Exeter, UK, 1993; Labeeb Ahmed Bsoul. International Treaties in Islam: Theory and Practice in the Light of Siyar (Islamic International Law). Institute of Islamic Studies McGill University, Montreal, Canada, 2003: https://www.scribd.com/doc/29726588/International-Treaties-at-in-Islam-Theory-and-Practice-in-the-Light-of-Siyar-Islamic-International-Law; Hsu Shiu-Sian Angel. Dress in Islam: looking and touching in Hanafi Fiqh. American Journal of Islamic Social Sciences. (Copyrights 2008, International Institute of Islamic Thought). Abstracts of Doctoral Dissertations. Vol. 11, issue 4 (winter, 1994).

35. Le grand livre de la conduite de l’État (Kitāb al-Siyar al-kabīr ach-Chaibani). Commenté par as-Sarakhsi. Traduit par Muhammad Hamidullah, 4 vols. Ankara: Turkiye Diyanet Vakfi, 1989–1991.

36. Rahman I. Doi. Shari’ah the Islamic Law. – TaHa Publishers, London, UK, 1984/1404. – 484 рр. –P.28: The period of the Abbasid Caliphate was the period of intellectual renaissance (“al-Nahda Islamiyya”, العصرالذهبي للإسلام‎) in which the Muslim world was exposed to different foreign ideas.